همه چیز درباره مراکز شبه خانواده

نگرانی از زندگی حال و آینده فرزندان دغدغه هر خانواده‌ای است اما در این بین هستند کودکانی که به دلایل مختلف از داشتن خانواده محرومند یا والدین‌شان صلاحیت لازم برای نگهداری از آن‌ها را ندارند. اینجاست که دولت‌ها و افرادی که دغدغه مشکلات و مسائل اجتماعی دارند، همچون پدر و مادر درباره زندگی این کودکان احساس مسئولیت می‌کنند. شاید همین نگرانی، عامل اصلی ایجاد مراکزی برای نگهداری از این کودکان با عنوان مراکز شبه خانواده شد. مراکزی که مأموریت اصلی آن، مراقبت شبانه‌روزی و پرورش و تربیت کودکانی است که به نوعی سرپرست دائمی خود را از دست داده‌اند یا فاقد سرپرست باصلاحیت و مؤثر هستند.

 

معرفی کلی مراکز شبه خانواده

شبه خانواده الگویی است که در آن کادری حرفه‌ای، امکان مراقبت از کودکان و نوجوانان را در یک محیط مشابه و مبتنی بر پایه‌های خانواده، فراهم می‌کند. این مدل یکی از بهترین مدل‌هایی است که یک نهاد مراقبتی می‌تواند پیش بگیرد و در آن تا حد امکان یک محیط کودکانه و نزدیک به پایه و اساس خانواده را برای اعضا، به وجود بیاورد.
در این مراکز، تلاش می‌شود تا یک رویکرد حرفه‌ای و متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان انتخاب شود.
در هر مرکز شبه خانواده بسته به تعداد فرزندان و نیازهای جزئی و عمده‌ای که با آن مواجه هستند، برنامه‌ریزی‌های متفاوتی وجود دارد. با وجود همه این‌ها، چیزی که بین این مراکز همیشه مشترک است، وجود یک خانواده دائمی است تا پیوند عاطفی بین بچه‌ها و سرپرست‌شان درست مانند یک خانواده واقعی برقرار باشد.
شبه_پدر و شبه_مادری که در مراکز شبه خانواده زندگی می‌کنند می‌توانند تضمین کننده ثبات در زندگی کودکان باشند. همین‌طور مربیانی که با مسئولیت‌هایی مثل روان‌شناس و پزشک و آموزگار وارد این مراکز می‌شوند، مهارت‌های حرفه‌ای را به این مراکز اضافه می‌کنند و پویایی این مراکز را در تعامل با کودکان افزایش می‌دهند.
مراکز شبه خانواده فرصتی برای ارائه‌ی یک محیط خانوادگی به کودکان و نوجوانانی هستند که نمی‌توانند تحت مراقبت‌ والد یا قیم خود قرار گیرند. حال اینکه تعدادی از آنها ممکن است دچار مشکلات اجتماعی، جسمی و روانی نیز باشند.
مرکز شبه خانواده می‌تواند به عنوان محیطی برای پرورش کودکان بی سرپرست، رها شده و سایر مواردی که در آن کودک هیچ ارتباطی با والدین ندارد، استفاده شود. یکی دیگر از کاربردهای این مراکز استفاده از آن‌ها به عنوان یک خانه درمان موقت است، یعنی جایی که کودک از یک خانواده ناسالم یا یک محیط ناسالم، به آن جا انتقال می‌یابد و پس از درمان خودش و بهبود وضعیت خانواده دوباره نزد والدین خود برمی‌گردد.

 

ویژگی‌های کارکنان مراکز شبه خانواده

کارکنان شبه‌خانواده افراد ثابتی هستند که به عنوان پدر و مادر موقت، در این مراکز زندگی می‌کنند. این افراد حتماً باید دارای یک سری ویژگی‌ها و تائیدیه‌هایی باشند. پیش از ورود و استخدام این افراد، ارزیابی‌هایی در زمینه‌‌ خانوادگی، بهداشت، استحکام ذهنی، ثبات، انسان‌شناسی، اخلاق، تحصیلات و تجربه کاری صورت می‌گیرد. طبیعتا لازم نیست که همه کارکنان دارای دانش و تحصیلات کامل و همه جانبه در زمینه‌ آموزش و پرورش کودکان باشند، زیرا این مسائل و نیازها توسط کارکنان مختلف، برطرف خواهند شد. اما عدم وجود سابقه کیفری و نحوه‌ی برخود آنان با کودکان، به صورت کامل بررسی می‌شود. افراد ساکن مرکز (سرپرست‌ها) و کارکنان مراکز شبه خانواده قبل از ورود به مراکز لازم است از یک روانپزشک یا مشاور، مشاوره آموزشی دریافت کنند.
در مواردی معدود، اگر افرادی نتوانند به صورت ثابت در این مراکز سکونت کنند، از مربیان استفاده می‌شود. این مربی‌ها به صورت تیم‌های خانوادگی و در دو شیفت، کار می‌کنند. مثلا به این صورت که 4 روز مداوم یک تیم خانوادگی در مرکز فعالیت می‌کند و سپس سه روز مرخصی و دوباره بالعکس. با این کار حس تداوم یک محیط خانوادگی به کودکان القا می‌شود. در این شرایط کودکان این کارکنان را مانند خانواده، خاله، عمو و… تلقی می‌کنند و ارتباط با آنها برایشان بسیار راحت‌تر می‌شود.
محیط شبه خانواده‌ها چگونه است؟
خانه‌ها در این مراکز به گونه‌ای طراحی می‌شوند که بیشترین شباهت را به خانه‌ی یک خانواده‌ی بزرگ داشته و مشابه یک موسسه نگهداری نباشند. در این مراکز مطابق با استاندارها، تعدادی اتاق برای کودکان در نظر گرفته می‌شود و همچنین فضای بازی برای فعالیت‌های مشترک وجود دارد. علاوه بر همه این‌ها در برخی از خانه‌های مراکز شبه خانواده، امکانات و فضای لازم برای کودکانی که معلولیت دارند نیز در نظر گرفته می‌شود تا کودک کم‌توان بتواند به راحتی نیازهای فردی خود را برآورده کند.
مراکز شبه خانواده در چه موقعیتی تاسیس می‌شوند
در انتخاب خانه و آپارتمان برای این مراکز، دسترسی به مدارس محلی و نزدیکی به مدارس در الویت قرار دارد. باید فرصت‌هایی برای کودکان فراهم شود تا در ورزش‌های محلی و فعالیت‌های تفریحی شرکت کنند تا بتوانند علایق و استعدادهای خود را پیدا کنند.
نقش و اهمیت پویایی کودکان
با توجه به سن و توانایی کودکان، آن‌ها در جریان مسائل مربوط به رفاه، تحصیل، سکونت و دیگر مسائلی که تحت تاثیر آن هستند، قرار می‌گیرند.
تعداد کودکان در مراکز شبه خانواده، براساس نیازها، درمان، مراقبت‌ها، مهارت‌ها و با توجه به استانداردهای از پیش تعیین شده برای این مراکز تعیین می‌شود. علاوه بر این‌ها، تعداد فرزندان این مراکز محدود انتخاب می‌شوند‌ تا احساس زندگی در پرورشگاه بر این فضاها غالب نباشد. این اقدامات باعث می‌شود که مراکز شبه خانواده کارایی بیشتری نسبت به سایر مراکز نگهداری سنتی، داشته باشند و توجه بیشتری هم به کودکانی که نیاز به مراقبت‌های ویژه جسمی و روانی دارند، صورت گیرد.
تمامی این ویژگی‌ها توضیح می‌دهد که چرا مراکز شبه خانواده، محیط تربیتی پایداری را برای کودکان فراهم می‌کنند.

 

گروه‌ بندی کودکان

برای گروه‌بندی کودکان، سن آن‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد. تعداد افراد در گروه‌هایی که سن پایین‌تر دارند، کمتر است. به عبارتی کودکان کم‌سن‌تر در شبه خانواده‌های کوچک‌تری قرار می‌گیرند. با توجه به اینکه کودکان یکی از بهترین دوران عمر خود را (کودکی و نوجوانی) در این مراکز می‌گذرانند احساس تعلق خاطر و همبستگی زیادی به گروه خود داشته و در بزرگسالی به هم‌گروهی‌های خود به دید اعضای خانواده نگاه می‌کنند؛ بنابراین وجود این نوع گروه‌بندی‌ها در مراکز شبه خانواده برای کودکان و نوجوانان مزایای زیادی دارد.
برای کودکان کم‌سن به هنگام گذارندن کودکی، وجود گستره‌ای از سنین مختلف و در عین حال پایین یک مزیت به حساب می‌آید. اما در نوجوانان بسته به نیازهای ویژه‌ی این سن، تنها حضور در میان افراد همسن و سال مزیت دارد.
نیازهای کودکان مورد دیگری است که درگروه‌بندی به آن توجه می‌شود. هر کودک نیازهای متفاوتی دارد به عنوان مثال تفاوت عمده‌ای در نحوه برخورد بین کودکی با نیازهای معمولی و کودکی که در یک محیط ناسالم بزرگ شده، وجود دارد. در این گروه‌بندی‌ها، نحوه‌ی تعامل بین کودکان نیز مد نظر قرارداده می‌شود. پیدا کردن بهترین تطابق بین نیاز کودک و نوع مرکز در تعیین گروه‌ها و انتخاب مرکز مناسب برای هر کودک، از اهمیت بالایی برخوردار است.

تعامل و همکاری

نوع ارتباط کودک با والدین و سایر اعضای مرکز برای همه کودکان تحت مراقبت بسیار مهم است. این امر تنها برای کودکانی که قرار است مجددا به خانواده بازگردانده شوند، اجرا نمی‌شود بلکه برای كودكانی كه والدینشان توانایی و صلاحیت سرپرستی آن‌ها را ندارند نیز اعمال می‌شود. این مراکز به شکلی اصولی‌، والدین را در تصمیم‌گیری در مورد کودکشان سهیم کرده و تماس بین کودک و والدین را تضمین می‌کنند.

فعالیت‌ها

اعضای مراکز شبه خانواده متناسب با سن کودکان، فعالیت‌های مناسبی را ارائه می‌دهند . فعالیت‌هایی مثل بازی‌ و ورزش‌ به همراه فعالیت‌های روزمره در برنامه‌ کودکان این مراکز قرار دارد. کودکان تا حد امکان مشابه‌ یک زندگی طبیعی در این فعالیت‌ها شرکت می‌کنند.
مراکز شبه خانواده در جهت پیوند کودکان و جامعه و افزایش توانایی آن‌ها، از ورود آن‌ها به فعالیت‌های ورزشی و تفریحی و شغل‌های پاره وقت حمایت می‌کنند.

درمان

مسائل آموزشی و درمانی در مراکز شبه خانواده متناسب با گروه سنی کودکان برنامه‌ریزی و اجرا می‌شوند. کودکان در این مراکز با توجه به مشکلات‌شان، با متخصصان، روانپزشکان، روانشناسان و غیره در ارتباط هستند.

تحصیلات

مراکز شبه خانواده از کودکان حمایت می‌کنند تا فرصت رشد برابر به آنها بدهند. از طرفی تحصیل کودک و ایجاد فرصت برای داشتن زندگی مستقل در بزرگسالی به همراه کار، خانه، خانواده و دوست ضروری است. بنابراین ایجاد ارتباط حرفه‌ای و مناسب با مدارس برای این مراکز ضروری به نظر می‌رسد. مراکز شبه خانواده سخت تلاش می‌کنند تا فرزندان خود را از بهترین برنامه‌های آموزشی بهره‌مند کنند.

 

در انتها اگر بخواهیم به طور خلاصه وظایف مراکز شبه خانواده را معرفی کنیم، عبارت‌اند از:
* شبه خانواده مدلی است که عناصر مراقبتی یک خانواده عادی را در حمایت از کودکان بد یا بی‌سرپرست به کار می‌گیرد و آنها را در فضایی پرورش می‌دهد که از یک طرف یک محیط کودکانه و پویا برای بچه‌ها است و از طرف دیگر، رویکردی حرفه‌ای را برای کودکان با نیازهای خاص تضمین می‌کند.
*مراکز شبه خانواده برای پذیرایی از کودکان بی سرپرست و همچنین برای اسکان، مراقبت و درمان از کودکان با نیازهای خاص و در گروه‌های متفاوت تنظیم می‌شوند.
*اعضای شبه خانوده‌ در کارهای خود از مشاوران واجد شرایط مشاوره می‌گیرند.
* مراکز شبه خانواده تا آنجا که ممکن است به یک خانه معمولی شبیه هستند و به خوبی با محیط‌های آموزشی و پرورشی جامعه تعامل دارند.
* مراکز شبه خانواده توسط مراکز نظارتی تأیید می‌شوند و این مجموعه‌ها بر کار این مراکز نظارت می‌کند. این مراکز مطابق با استانداردهای کیفیت به روش کاملا شفاف کار می‌کنند.
* مرکز شبه خانواده، کودکان را در جریان همه مواردی که زندگی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌گذارد.
* مراکز شبه خانواده در صورت امکان والدین بیولوژیکی را در تصمیم‌گیری‌های مهم مربوط به فرزندشان شریک می‌کنند.
در نهایت لازم به ذکر است که با افزایش کمک‌های مالی به این مراکز می‌توان به اطمینان خاطری در جهت نگهداری این کودکان و توسعه توانایی‌ها و استعداد بالقوه‌ی آن‌ها دست یافت. و بر این باوریم که مراکز شبه خانواده، محیط پایدار و شرایط پرورشی را فراهم می‌کند تا این کودکان بتوانند بزرگسالی سالم و متعادلی داشته باشند.